Strenge regels die moeten voorkomen dat Nederlandse brievenbus-bv’s worden gebruikt voor witwassen, belastingfraude en financiering van terrorisme, zijn eenvoudig te omzeilen. En dat gebeurt op grote schaal, blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer naar zogenoemde schaduwtrustkantoren. In een poging deze mazen in de wet te dichten, past het ministerie van financiën de nieuwe toezichtswet voor trustkantoren aan nog voordat deze in werking is getreden. Over twee weken debatteert de Tweede Kamer over dit wetsvoorstel.

Vanwege eerdere aanscherpingen van de regels daalde het aantal Nederlandse trustkantoren tussen 2012 en 2016 met twintig procent. Tegelijk nam het aantal ‘ondergrondse’ kantoren voor potentiële witwassers en belastingfraudeurs sterk toe, blijkt uit het Investico-onderzoek.

Nederland doorsluisland

Nederland is een aantrekkelijk doorsluisland van internationale geldstromen vanwege fiscale voordelen, belastingverdragen met veel andere landen en een efficiënte financiële sector. Maar aan die internationale geldstromen kleven ook risico’s. Brievenbus-bv’s in Nederland kunnen onderdeel zijn van constructies om geld wit te wassen, belasting te ontduiken of terrorisme te financieren. Traditionele trustkantoren, die het beheer voeren over vennootschappen die door buitenlandse bedrijven of personen in Nederland zijn opgericht, moeten daarom aan steeds strengere eisen voldoen.

Op dit moment ligt in de Tweede Kamer een nieuwe Wet Toezicht Trustkantoren (WTT). Die stelt hogere eisen aan de rol van het trustkantoor als poortwachter: het controleren of klanten hun postbus-bv niet gebruiken voor malafide praktijken. De nieuwe wet komt bovenop andere maatregelen sinds de aanslagen van 9/11, een reeks witwasschandalen en de Panama Papers veelvuldig misbruik van de trustsector bloot legden.

Ondertussen richten handige dienstverleners hun werkzaamheden zo in, dat ze volgens de letter van de wet geen trustdiensten verrichten. Daardoor is de strenge WTT niet van toepassing en staan ze niet onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB). Dit soort bedrijven verspreiden de financiële diensten die ze leveren over meerdere bedrijven. Ze huren een formeel bedrijfsadres bij een flexkantoor, stellen een kennis aan als bestuurder en regelen adviesdiensten weer bij een andere partij.

Dat creëert nieuwe risico’s, zegt advocaat Melis van der Wulp, die promoveerde op het toezicht in de trustsector. ‘De WTT is een middel om de cliënten eruit te halen die een trustkantoor niet zou moeten willen bedienen. Als trustdienstverlening buiten de WTT om wordt gedaan, worden de risico’s niet adequaat beheerst en ontstaat een verhoogd risico op witwassen. Zo simpel is het.’

Schaduwsector in opkomst

Uit het onderzoek van Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer blijkt dat de schaduwtrustsector sterk in opkomst is. Holland Quaestor, de branchevereniging van de trustkantoren, is blij met de strengere wetgeving. ‘Daardoor krijgen wij, als gereguleerde trustkantoren, een schoon klantenbestand’, zegt secretaris Ewout Langemeijer. ‘Maar het is natuurlijk wel gek dat je er zo simpel omheen kunt werken. Er ontstaat nu een scheiding tussen wat zich in het licht en wat zich in het donker afspeelt. En de wereld in het donker groeit.”

Investico kwam in haar onderzoek vele tientallen brievenbusbedrijven tegen die eerder beheerd werden door een trustkantoor onder DNB-toezicht, maar die nu ‘ondergronds’ zijn gegaan. Een steekproef op 25 adressen van flexibele kantoorpanden leverde legio bedrijven op die eerder klant waren bij een trustkantoor, maar nu hun brievenbus bij een flexkantoor hebben waaronder van omkoping verdachte grondstoffenbedrijven, sjoemelaars met timeshare-appartementen in Mexico en Spanje en een grote Oost-Europese wapenleverancier.

Mede naar aanleiding van de publicaties over de Panama Papers, werkt Financiën al enige tijd aan een nieuwe toezichtswet voor trustkantoren. Over twee weken ligt dat wetsvoorstel voor behandeling in de Tweede Kamer. Maar Financiën heeft op het laatste moment nog een wijziging doorgevoerd, om te voorkomen dat tussenpersonen de wet ontduiken. Wie dat doet, wordt door de wijziging geacht ook trustdiensten aan te bieden, en valt daarmee alsnog onder het toezicht van DNB, die hiermee extra handvatten krijgt om op te treden tegen schaduwtrustkantoren.

Ook na de wetswijziging zijn de risico’s op witwassen via Nederland niet geheel verdwenen, erkent ook Financiën. Het ministerie pakt nu tussenpersonen die ‘schaduwtrustdiensten’ bieden aan, maar klanten kunnen ook zelf ‘op zoek gaan naar partijen die verschillende diensten voor hem kunnen verrichten’, aldus een woordvoerder.

Financiën wijst er op dat afzonderlijke dienstverleners – zoals advocaten, accountants en belastingadviseurs – wel onder de Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft) vallen. Die wet gaat minder ver dan de strengere WTT, maar financiële dienstverleners hebben als gevolg ervan wel de plicht om ongebruikelijke transacties van klanten te melden.

Volgens Jaap Koelewijn, hoogleraar corporate finance aan Nyenrode Universiteit, ligt het probleem uiteindelijk dieper. De aantrekkelijkheid van Nederland voor internationale geldstromen zit hem in de vele fiscale voordelen die hier te krijgen zijn, in combinatie met een goed werkend rechtssysteem en zeer efficiënte financiële sector.

“Zolang die voordelen bestaan, krijg je ook te maken met de onderkant van die geldstromen met alle criminele en witwasrisico’s die daarbij horen.” Het is de ‘bijvangst’ van het beleid van Nederland om fiscaal aantrekkelijk te zijn voor multinationals om zich hier te vestigen, aldus Koelewijn. “Als je echt van die onderstroom af zou willen, zou je dus een einde moeten maken aan die fiscale voordelen.”