Bijna de helft van de meest duurzame categorie beleggingsfondsen investeert in bedrijven in de fossiele industrie of de luchtvaartsector. Beleggers, waaronder steeds meer kleine particulieren, denken met hun investeringen bij te dragen aan een duurzame economie, maar beleggen zonder het te weten voor zeker 8,5 miljard euro in fossiele bedrijven. Dat blijkt uit data-onderzoek opgezet en geleid door Investico en Follow the Money, in samenwerking met acht Europese media waaronder Le Monde, Handelsblatt en El País. De fossiele aandelen doken onder meer op in fondsen van aanbieders Actiam, Blackrock en BNP Paribas.

Sinds april vorig jaar moeten Europese beleggingsfondsen zichzelf indelen in verschillende duurzaamheidsklassen. Investico en Follow the Money onderzochten de portfolio’s van fondsen in de zogenoemde artikel 9-klasse, die binnen de de financiële sector bekendstaat als ‘donkergroen’. Volgens de Europese regels moeten alle bedrijven waar zulke fondsen in investeren duurzaam zijn, en mogen zij geen enkele significante schade toebrengen aan mens of planeet. Het is voor het eerst dat op grote schaal onderzoek is gedaan naar de duurzaamheid van dergelijke fondsen.

Van de 838 onderzochte donkergroene fondsen in Europa blijken er 388 te investeren in bedrijven uit de fossiele industrie en de luchtvaart, voor een bedrag van 8,5 miljard. In totaal bevatten deze fondsen ruim 619 miljard euro. We hanteerden in dit onderzoek een absolute ondergrens, door alléén te kijken naar bedrijven zonder reële afbouwstrategie van hun afhankelijkheid van fossiele energie. (zie onder voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording).

Bij fondsen die beschikbaar zijn voor Nederlandse beleggers is het beeld hetzelfde: ook daar bevat bijna de helft van de ‘donkergroene’ beleggingsfondsen fossiele en luchtvaartinvesteringen. Veel voorkomende fossiele bedrijven zijn onder andere het Amerikaanse energiebedrijf NextEra Energy, de Franse oliegigant TotalEnergies, het Duitse kolenbedrijf RWE, en luchtvaartmaatschappijen als easyJet en Lufthansa.

Dubieuze labels

Eén fonds van de grote Amerikaanse vermogensbeheerder Blackrock blijkt bijvoorbeeld meer dan een miljard euro te investeren in fossiele bedrijven als RWE en het Italiaanse nutsbedrijf Enel. De Franse fondsaanbieder BNP Paribas biedt drie fondsen aan die onder andere investeringen bevatten in Portugese, Franse en Italiaanse olie- en gasbedrijven. En in maar liefst tien van de op papier duurzaamste fondsen van Actiam, een vermogensbeheerder en verzekeraar die op de Nederlandse markt actief is met de merken Reaal en Zwitserleven, komen ‘grijze’ bedrijven voor; van een Noors staatsoliebedrijf tot luchtvaartmaatschappij China Airlines.

Joost Schmets, woordvoerder van beleggersvereniging VEB, stelt dat deze fondsen beleggers misleiden: ‘Het is echt laakbaar als je een donkergroen label gebruikt om miljarden op te halen, zonder dat je echt duurzaam bent. Zo’n label is geen marketinginstrument, maar een belofte aan beleggers.’

In een reactie stellen verschillende fondsbeheerders van deze donkergroene fondsen dat het volgens hen wel is toegestaan om daar fossiele investeringen in op te nemen. Zo zegt het Amerikaanse Blackrock dat de fossiele bedrijven in haar donkergroene portfolio’s de duurzaamste binnen hun klasse zijn. Dennis van der Putten, hoofd duurzaamheid bij fondsbeheerder Actiam, zegt bovendien dat de Europese duurzaamheidseisen te vaag zijn om te bepalen of fossiele investeringen een plek hebben in de duurzaamste categorie fondsen. ‘Ik wil duiding hebben. Mag ik in een oliebedrijf beleggen ja of nee?’

‘Het is evident dat aandelen in zeer vervuilende bedrijven niet thuishoren in deze fondsen’, zegt Raoul Köhler, coördinator sustainable finance bij toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) in een reactie. De Europese Autoriteit voor Effecten en Markten (ESMA), die vanuit Europa toezicht houdt op nationale autoriteiten stelt eveneens dat het ‘nogal moeilijk te beargumenteren’ is dat een fossiele investering geen enkele schade doet op sociaal of op milieuvlak. De Nederlandse AFM wil tegelijk niet uitsluiten dat fondsmanagers in uitzonderlijke gevallen kunnen beargumenteren dat de fossiele beleggingen toch duurzaam zijn. De definitie van duurzaamheid in de Europese regels is nog zo vaag dat het moeilijk is om te handhaven, zegt de AFM.

Foutieve duurzaamheidsclaims bestraft

Maar ook zonder zo’n verdere toelichting is het voor deze fondsen niet toegestaan om te investeren in fossiele bedrijven, zeggen verschillende juridische experts. ‘Als een fondsbeheerder zulke investeringen in een artikel 9-fonds voegt, is hij in overtreding’, zegt Sjors Vogelsang, financieel jurist bij accountantsbureau BDO Tax & Legal. ‘Ik zie niet in hoe een fonds geen significante schade toebrengt aan het milieu als het investeert in fossiele energie’, zegt ook Ruud Winter, voormalig economisch bestuursrechter en expert op het gebied van duurzaamheidswetgeving.

Verschillende fondsbeheerders, zoals Blackrock, Robeco en NN Investment Partners, de investeringstak van Nationale Nederlanden, hebben hun fondsen inmiddels lager ingedeeld, of zeggen dat binnenkort te zullen doen.